Jak słuchać ciała, by nie bolało

Na temat Zdrowie i choroby

Nikt nie chce go przeżywać, ale bez niego nie przeżylibyśmy. Ból sygnalizuje, że coś dzieje się nie tak – w naszym organizmie lub w naszym życiu. Chroni nas przed zniszczeniem. Czasem jednak sam bywa niszczący. Jak słuchać bólu? I co robić, by go sobie nie dokładać?

DOROTA KRZEMIONKA, DARIA GRABDA: Nikt nie chce przeżywać bólu, ale bez bólu trudno byłoby przeżyć.

PRZEMYSŁAW BĄBEL: Tak, bo ból jest ważnym sygnałem ostrzegawczym, informuje nas, że działają czynniki, które mogą uszkodzić tkanki albo że do tego uszkodzenia już doszło. Chroni nas przed różnymi zagrożeniami, dzięki niemu możemy ich uniknąć. A jeśli już do uszkodzenia doszło, możemy próbować jakoś temu zaradzić.

POLECAMY

Znana jest historia młodej Kanadyjki, która w ogóle nie czuła bólu. W dzieciństwie podczas jedzenia odgryzła sobie koniuszek języka, poważnie się poparzyła, a liczne urazy skóry i kości sprawiły, że zmarła w wieku zaledwie 29 lat. Życie bez bólu bywa krótkie…

Osoby, które nie odczuwają bólu, mogą mieć połamane kończyny, poważne oparzenia, urazy wewnętrzne i nie wiedzą o tym. Ból jest zatem ważnym objawem, nie da się bez niego żyć.

Czasem jednak odczuwamy ból, choć nie ma żadnego uszkodzenia ciała.

Wtedy ból jest chorobą. Jeśli tkanka jest wyleczona lub do uszkodzenia w ogóle nie doszło, a my nadal odczuwamy ból i utrzymuje się on dłużej niż trzy miesiące, wówczas mówimy o bólu przewlekłym. Nie jest nam do niczego potrzebny, rujnuje nasze życie i należy z nim walczyć, co często okazuje się trudne. Choć medycyna dysponuje całym wachlarzem środków uśmierzających ból, są osoby, którym leki nie są w stanie pomóc.

Jak można wyjaśnić ból istniejący bez biologicznej przyczyny? Gdzie rodzi się uczucie bólu?

Przede wszystkim w mózgu. Choć w samym mózgu nie ma receptorów bólu – co pozwala przeprowadzać jego operacje, gdy pacjent jest przytomny – to właśnie on odpowiada za odczuwanie bólu.

Świadczy o tym fakt, że od momentu, kiedy zadziałał bodziec powodujący ból, do momentu, gdy ten ból odczujemy, upływa pewien czas, potrzebny, by impuls dotarł do mózgu i tam został oceniony. Najlepiej widać to u małych dzieci. Pamiętam z dzieciństwa, jak mój brat dotknął ręką żelazka. Zanim poczuł ból, dłoń wręcz przykleiła się do żelazka i trzeba było ją odrywać. Podobnie gdy dziecko się przewróci, przez chwilę jakby się zastanawia, czy je boli, czy płakać...

Gdy dokucza

Nie możemy ignorować bólu, zwłaszcza jeśli pojawia się często. Co powinno nas skłonić do wizyty u lekarza? • Ból pojawia się częściej niż zwykle, kilka razy w miesiącu. • Ból zmienia swój dotychczasowy charakter. • Ból pojawia się w innym miejscu ciała niż dotychczas. • Ból ma większe nasilenie niż zwykle. • Nie pomagają leki przeciwbólowe, które zwykle pomagały. • Bólowi towarzyszą inne objawy, np.: nudności, krwawienie, zawroty głowy, nadmierna senność, zaczerwienienie stawu, ogólne osłabienie, niedowład kończyn, zaburzenia mowy. • Ból trwa pomimo wygojenia rany pooperacyjnej, wyleczenia choroby podstawowej, np. półpaśca. • Ból trwa dłużej niż trzy miesiące. • Ból pogarsza lub uniemożliwia codzienne funkcjonowanie (absencja w pracy, pogorszenie jakości snu, obniżony nastrój, kłopoty z wykonywaniem prostych czynności domowych). Źródło: niebolsie.pl

Co się dzieje w tym czasie?

Kiedyś uważano, że pobudzenie receptorów, czyli zakończeń nerwowych w skórze, wywołuje impuls, który trafia bezpośrednio do ośrodka bólu w mózgu. Ale nie wyjaśniało to, dlaczego nie każdy szkodliwy bodziec wywołuje ból, a z drugiej strony, dlaczego wywołują go nieszkodliwe bodźce. Te paradoksy wyjaśnia teoria bramkowej kontroli bólu, sformułowana przez Ronalda Melzacka i Patricka D. Walla. Impuls bólowy, który pojawia się w receptorach w skórze i narządach wewnętrznych, biegnie do rdzenia kręgowego, stamtąd jest przekazywany do mózgu. Najpierw jednak na poziomie rdzenia kręgowego, w jego rogach tylnych, podejmowana jest decyzja, czy dany bodziec jest bolesny. Tam, według koncepcji Melzacka i Walla, działa tzw. bramka bólu. Nie otwiera się ona, gdy impuls z receptorów jest za słaby. Ale też może pozostać zamknięta, bo informacja płynąca z mózgu mówi, że nie ma powodu jej otwierać. Dzięki temu można modyfikować odczucia bólowe. To tłumaczy niezwykłe umiejętności fakirów, którzy kładą się na gwoździach, i osób, które chodzą po rozżarzonych węglach. Wyjaśnia też znieczulające działanie hipnozy u pacjentów, u których z różnych powodów nie można zastosować znieczulenia całkowitego.

Bramka zamyka się, gdy równocześnie z bodźcami bólowymi pojawiają się impulsy z receptorów czucia. Dlatego bezwiednie pocieramy uderzone miejsce.

Impulsy dotykowe przychodzące z tego samego miejsca co ból, zamykają bramkę dla impulsów nerwowych. Można wymienić wiele działań, które wykorzystują ten mechanizm, na przykład masaże czy inne zabiegi fizjoterapeutyczne. Ale ból ma początek przede wszystkim w mózgu, o czym świadczą chociażby bóle fantomowe.

Jak wytłumaczyć to, że boli kończyna, której już nie ma?

Teoria bramkowej kontroli bólu nie jest w stanie tego wyjaśnić, dlatego powstała teoria neuromatrycy, sformułowana przez Melzacka. Zakłada ona, że odczucie bólu rodzi się w mózgu w wyniku pobudzenia sieci złożonej z wielu struktur mózgowych. Czasem mózg wysyła sygnały bólowe bez przyczyny, tak się dzieje właśnie w przypadku bólów fantomowych. Człowiekowi amputują nogę, ale w jego mózgu pozostaje obraz całego ciała. Amputowana kończyna nadal tam jest i boli. Wiele bólów, które nie mają ustalonej przyczyny, może być produktem tej neuromatrycy.

Ból bólowi nierówny. Czasem próbujemy opisać, jak nas boli. Nie zawsze jest to proste.

Ból jest zjawiskiem wielowymiarowym. Wymiar sensoryczny dotyczy siły, czyli tego, jak bardzo nas boli. Z kolei wymiar emocjonalny opisuje, jak bardzo nieprzyjemne i uciążliwe jest to odczucie. Czasem słaby ból może być bardzo nieprzyjemny. Niektórzy badacze uwzględniają kolejny wymiar, określony jako pragnienie ulgi.

Często opisujemy ból jako szarpiący, kłujący, piekący…

Takie charakterystyki uwzględnia się w badaniu klinicznym, najczęściej z wykorzystaniem kwestionariusza bólu Melzacka, który pozwala dowiedzieć się, jak osoba odczuwa ból i jak on się z czasem zmienia. W polskiej wersji pełnego kwestionariusza Melzacka znajdują się 74 określenia opisujące doznania bólowe.

Ból jest na tyle ważnym doświadczeniem, że język ...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI