Człowiek jest z natury egoistą – taki pogląd dominuje i w filozofii, i w potocznych rozważaniach. Zgodnie z tym podejściem każde ludzkie działanie motywowane jest chęcią realizacji własnego interesu. Nawet pomoc udzielana innemu ma tak naprawdę egoistyczny charakter, bo w jakiś sposób służy interesom pomagającego (np. jego próżności). Egoizm wydaje się bardziej racjonalny. Jest też powszechnie doświadczany, dostępny, intuicyjnie zrozumiały, konkretny, oferuje jasne wyjaśnienie naszych działań. Myśl, że pomoc innej osobie może być altruistyczna, czyli podejmowana poza własnym interesem, budzi wątpliwość, ma abstrakcyjny charakter, brak jej konkretnego umocowania. Czym bowiem miałaby być owa bezinteresowność?
Tymczasem… Jeśli spojrzymy na codzienne funkcjonowanie ludzi, grup czy społeczeństw, okaże się, że aktywność wychodząca poza „własny interes” nie jest czymś niespotykanym. Zachowania na rzecz innych przyjmują różne formy – od aktów poświęcenia dla ratowania czyjegoś zdrowia czy życia, poprzez mniej spektakularne czyny, np. ofiarowanie anonimowej pomocy, po codzienne czynności i gesty, takie jak przygotowanie posiłku dla rodziny czy ustąpienie miejsca w autobusie starszej osobie.
Dobro w postaci uwagi, rozmowy czy wsparcia psychicznego często okazuje się bardziej pożądane niż pieniądze czy pomoc rzeczowa. Różnorodność przejawów altruizmu odzwierciedlają setki psychologicznych publikacji, w których pod etykietą „altruizm” mieści się zarówno gotowość ratowania kogoś z pożaru czy przyjęcia na siebie szoków elektrycznych, jak i czas poświęcany innej osobie, przyznawanie jej większej ilości dóbr albo czytanie niewidomemu książki. Oczywiście wszystkie te działania różnią się pod względem kosztów, jakie ponosi pomagający, jednak nie ma wątpliwości, że ich celem jest poprawa sytuacji innej osoby.
Przez pryzmat ciała
Powszechność altruizmu wskazuje, że ma on charakter pierwotny, wrodzony i uniwersalny. Wyjaśnia to m.in. teoria ucieleśnionego poznania. Zgodnie z nią to, jak postrzegamy świat, w tym innych ludzi, filtrowane jest przez nasze ciało, które odbiera i przetwarza bodźce napływające z otoczenia. „Cielesne” zainteresowanie innymi wyraża się m.in. w automatycznym podążaniu wzrokiem za ruchem gałek ocznych drugiej osoby. Sprzyja to dostrzeżeniu jej perspektywy, co jest niezbędne dla uruchomienia mechanizmów altruizmu.
Bardzo ważna jest też zdolność mimikry, nazywanej „społecznym spoiwem”. Pozwala ona ludziom synchronizować zachowanie. Przebywając z innymi, bezwiednie naśladujemy ich gesty, ruchy, a nawet sposób mówienia. Dzięki imitowaniu ekspresji mimicznej drugiej osoby, które powoduje automatyczne uruchomienie tych samych mechanizmów neuronalnych, jesteśmy w stanie bezbłędnie rozpoznać odczuwane przez nią emocje.
POLECAMY
Naśladowanie nie pozostaje bez wpływu na relacje między ludźmi – za jego sprawą naśladowany staje się bardziej przychylny wobec naśladującego. Badania Van Barrena i współpracowników pokazały na przykład, że barmani naśladujący wypowiedzi i mimikę klienta otrzymują większe napiwki, a eksperymentatorka (w badaniach Tanyi Chartrand i Johna Bargha) naśladująca ruchy nogi i gest pocierania policzka uczestników eksperymentu była przez nich bardziej lubiana. Co ważne, mechanizm ten działa także w drugą stronę: naśladujący bardziej lubi osobę, którą imituje.
Wyposażenie fabryczne
Zanim pomożemy drugiej osobie, musimy dostrzec, że cierpi i potrzebuje naszego wsparcia. Badania rozwojowe, prowadzone na przykład przez prof. Paula Blooma i współpracowników, pokazują, że już niemowlęta odróżniają „dobre” od „złego” i dostrzegają, że komuś dzieje się krzywda. Ujawniło się to w tym, że dłużej przyglądały się scenkom, w których pojawiał się „złośliwy” obiekt (np. piłka), czyli taki, który wcześniej utrudniał działania innym obiektom (np. blokował wejście na górę). Niemowlęta prezentowały także wyraźne preferencje: podczas badań częściej sięgały po marionetki, które wcześniej były wobec innych „życzliwe” niż po te „złośliwe”.
Ponadto niemowlęta reagują płaczem, gdy słyszą płacz innego dziecka. Co ważne, reakcja ta jest silniejsza niż w przypadku równie głośnego dźwięku generowanego elektronicznie. Ta odruchowa reakcja empatii stanowi rodzaj naszego „fabrycznego wyposażenia” – nie wymaga uczenia się. Można ją zaobserwować na co dzień. Wystarczy na przykład umieścić w sieci sugestywne zdjęcie pokrzywdzonego dziecka, by uruchomić lawinę pom...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
