Barbara Jagas: Każdy pragnie „być sobą”, jednak w praktyce okazuje się, że ważna jest nie tylko nasza osobowość, ale również wpływ otoczenia, role, w jakie wchodzimy, presja lidera i grupy. I nieraz zapominamy, kim jesteśmy. Czy to znaczy, że nie jesteśmy reżyserami własnego zachowania?
Dorota Wiśniewska-Juszczak: Bardzo chcielibyśmy uchodzić za ludzi, którzy podejmują decyzje w sposób racjonalny i zgodny ze swoimi wartościami. Tymczasem podlegamy nie tylko emocjom, ale i różnym wpływom społecznym, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Pokazał to przed laty amerykański psycholog Stanley Milgram. W jego eksperymencie wzięli udział zdrowi psychicznie obywatele USA, którzy razili inną osobę prądem. Co więcej, na polecenie badacza zwiększali jego natężenie i kontynuowali, nawet gdy osoba krzyczała z bólu. Oczywiście rażony prądem był w rzeczywistości pomocnikiem eksperymentatora, a jego ból udawany, badani jednak tego nie wiedzieli. Słuchali zatem autorytetu, jakim był dla nich uczony. A autorytet profesora spowodował, że badani całkowicie zrzucili z siebie odpowiedzialność. Perswazja nie miała charakteru ani zachęcającego, ani agresywnego, eksperymentator mówił jedynie: „eksperyment wymaga dalszego pana (pani) udziału”. Badanie pokazało, jak łatwo ulegamy autorytetom – 64 procent badanych naciskało dźwignię prądu do końca, czyli do 450V.
Kiedy opowiadam studentom o eksperymencie Milgrama i – od niedawna – o jego polskiej replikacji, przeprowadzonej przez prof. Dariusza Dolińskiego i dr. Tomasza Grzyba, stwierdzają, że oni na pewno by się tak nie zachowali. To jednak tylko złudzenie. Badania polskie potwierdziły wyniki uzyskane ponad 50 lat temu przez prof. Milgrama. My, Polacy, byliśmy tak samo posłuszni wobec autorytetu.
POLECAMY
Czy są ludzie, którym łatwiej oprzeć się takiej presji?
Badano wpływ osobowości i płci, wewnętrznego i zewnętrznego poczucia kontroli, empatii, i nie stwierdzono żadnych różnic. Wszyscy ulegamy nieświadomie wpływowi autorytetów. Sytuacja czasem tak silnie na nas oddziałuje, że nasza osobowość jest za słaba, aby się ujawnić. Czasem robimy to też świadomie, bo wyłamywanie się spod presji społecznej rodzi koszty, których nie chcemy ponosić.
Spotykamy jednak czasem osoby, które nigdy nie poddają się presji...
Tak, na pewno część z nas się buntuje, ale tych osób jest niewiele. Rewolucje na świecie wybuchają bardzo rzadko. Buntownicy to ci, którzy na pierwszym miejscu w hierarchii wartości stawiają niezależność – są antysystemowi. Ponoszą koszty swego sprzeciwu, ale mają też z tego zysk – poczucie wewnętrznej spójności.
Jak jednak pokazują badania psychologiczne, bardzo silny jest w nas konformizm. I dopóki jakaś osoba nie powie: „Słuchajcie, przecież to jest czarne, a nie białe”, nikt się nie wyłamie. Mało jest osób, które w sytuacji...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
