MAGDA BRZEZIŃSKA: Pana najnowszy film „Mowa ptaków” to realizacja ostatniego scenariusza Pana ojca. W jednym z wywiadów wspomniał Pan, że Andrzej Żuławski niedługo przed śmiercią wręczył Panu skrypt, mówiąc: „Masz i zrób z tym, co chcesz, albo nie rób nic”. To taki uwalniający przekaz, komunikat od ojca dla syna...
XAWERY ŻUŁAWSKI: O tak! Ja miałem to szczęście, że taki komunikat – nie tylko dotyczący tego scenariusza, ale też metaforycznie, odnośnie pomysłów na swoje życie – od ojca dostałem. On wcale nie marzył o tym, żebym był taki jak on, robił to, co on, żebym został reżyserem. Dla ojca było raczej niepokojące to, że chciałem podążać jego drogą zawodową. Podjąłem tę decyzję jako bardzo młody człowiek. Dzisiaj już rozumiem, dlaczego on nie marzył o takiej drodze dla mnie. Wiedział, że będzie trudna, bo będę musiał wydostać się z jego artystycznego cienia, że będę musiał zabić mistrza, tę postać ojca-reżysera, żeby się z nim nie porównywać. Na szczęście była też mama, zakorzeniona w zen – dzięki niej dowiedziałem się, jak się z mistrzami obchodzić. Nauczyła mnie pewnego rodzaju niewzruszoności wobec mistrzów, pokazała, że można iść własną drogą, robić własne rzeczy – bez paraliżującego lęku przed mistrzami.
POLECAMY
Oczywiście jest ta nuta genetyczna, czuję, że mnie i ojca łączy pewien gust, temperament, ale czerpię też z tego, co dostałem od mamy. Podobnie jak czerpał mój ojciec, pisząc „Mowę ptaków”. Pracując z tym scenariuszem, chyba lepiej zrozumiałem, jak tworzył mój ojciec, jak kreował postaci, które są u niego takimi mirażami archetypów.
Praca nad tym filmem pomogła Panu lepiej zrozumieć relację z ojcem?
Jeśli o to chodzi, to myśmy sobie poukładali nasze relacje dobrych dziesięć lat temu. Od dawna byliśmy dla siebie partnerami, chociaż nasza rozmowa była jednostronna, bo ojciec miał zawsze ostatnie zdanie.
Wnioski zawsze należały do niego. No ale przecież po to się gada z ojcem, prawda?
Ale to było gadanie czy słuchanie wykładu?
To nigdy nie były wykłady, o nie! To było słuchanie ciekawych opowieści, trafnie dobranych do sytuacji, przedmiotu rozmowy. Oczywiście taki rodzaj relacji pojawił się między nami dopiero wtedy, gdy już porzuciliśmy te wszystkie trudne dla ojca tematy związane z jego rolami rodzicielsko-małżeńskimi. Gdy przestaliśmy mielić te sprawy po raz kolejny, a ja w pewnym momencie powiedziałem sobie: „No dobra, dosyć tego! Taki jest ten gość, tak mnie ukształtował, w sumie nie mam żalu żadnego, zamykamy to”. Wtedy przeszliśmy na inny rodzaj komunikacji. Owszem, czasem rozmawialiśmy też o tych kwestiach prywatnych, intymnych, ale to już nie było rozliczanie kogokolwiek z czegokolwiek. To już było zwykłe dzielenie się – ja mogłem podzielić się z ojcem moimi rozterkami wewnętrznymi, on mógł opowiedzieć mi o swoich.
Realizując filmowy scenariusz ojca, nie miał Pan takich rozterek, myśli: jak to zrobić, żeby ojciec był zadowolony, gdyby żył?
Owszem, miałem, dlatego zaprosiłem do współpracy świetnego operatora i wieloletniego współpracownika ojca, Andrzeja Jaroszewicza. Na początku pracy nad filmem biłem się z takimi myślami: co ojciec by powiedział, jak on by tę czy inną scenę widział... Ale pod koniec realizacji miałem już poczucie, że to jest mój film. Przejąłem ster, poczułem moc decyzyjną – owszem, ojciec jest scenarzystą, to jest jego scenariusz, ale za film nigdy nie odpowiada scenarzysta, tylko reżyser.
Zresztą, ja sam poddałem się wolności, nie myślałem za bardzo do przodu, jak zrobić daną scenę. Nie próbowałem być demiurgiem, pragnącym ogarnąć i zamknąć w jednym kwadracie rzeczywistość, której się nie da ogarnąć. Raczej szedłem za chwilą, za aktorami, i wtedy wyłaniało się coś niespodziewanego. Nie mieliłem w sobie głębokich interpretacji, chciałem, żeby widz sam wyciągn...
Ten artykuł jest dostępny tylko dla zarejestrowanych użytkowników.
